به گزارش تحریریه، آبخوانداری (پخش سیلاب) از علوم و فناوری مترقی ایرانیان در طول تاریخ بوده است. سابقه و پیشینه آبخوانداری را می توان در طرح های آبیاری سیلابی دانست که طی قرن ها توسط ایرانیان مورد استفاده قرار گرفته است. آنان توانسته بودند با پیاده سازی این روش ها و تکنیک ها، نزولات آسمانی را مهار کرده و آن را در خدمت تولید انواع محصولات کشاورزی قرار دهند. آنان با اجرای عملیات آبخوانداری و پخش سیلاب نه تنها موفق شده بودند خود را از خسارات جانی و مالی ناشی از سیل های مخرب حفظ نمایند، بلکه با استفاده هدایت و کنترل باران، سرزمین خود را سرسبز، خرم و پررونق کنند.

امروزه به اذعان بسیاری از اساتید، کارشناسان و پژوهشگران حکمرانی آب، طرح های کوچک و بزرگ آبخوانداری و پخش سیلاب، به عنوان یکی از سبزترین دانش ها و فنون بومی برای توسعه پایدار روستاها و جلوگیری از مهاجرت آنان به شهرها به شمار می رود که در عین کم هزینه بودن، سادگی و سرعت انجام کار، سودآوری سریع، بیابان زدائی و کم آزاری زیست محیطی، دارای بیشترین پذیرش روستائیان و کوچروان که بخشی چشمگیر از جمعیت ایران را شامل می شود، می باشد و همین مساله باعث شده است آبخوانداری، گزینه ای دقیق و منطقی در برابر بنای سد های بزرگ جلوه نماید.

آبخوانداری و آبیاری سیلابی، آنچنان دارای مزیت و منافع متعدد است که نه تنها با نگاهداری خاک، از شدت فرسایش کاسته شده بلکه منجر به تغذیه مصنوعی آبخوان ها و تعادل سفره ها و آب های زیرزمینی خواهد شد. برهمین روال، آبیاری سیلابی سبب افزایش مراتع خواهد شد و این مساله موجب خواهد شد کشور از واردات خوراک دام و گوشت قرمز تا حد بسیار زیادی بی نیاز خواهد شد.
نکته قابل توجه دیگر آبخوانداری و پخش سیلاب، حیثیت اقتصادی است. بررسی ها نشان می دهد در ایران 14.9 میلیون هکتار زمین های بسیار مناسب برای آبخوانداری وجود دارد. حداقل 4 میلیون هکتار از دیمزار های ایران این امکان دارند که از آبیاری سیلابی، همزمان با تغذیه ی مصنوعی آبخوان ها، بهره برند. طبق بررسی ها در زیر 40 میلیون هکتار (یک چهارم سطح خشکی ایران)، جای خالی برای انباشتن 5000 کیلومتر مکعب، (معادل5000 میلیارد متر مکعب) نزولات آسمانی فراهم است و این میزان معادل تمام بارندگی میانگین 11 سال ایران جا است و ذخیره سازی این میزان آب باران در درون زمین می تواند کشور را از مخاطرات سیل، خشکسالی  فرونشست زمین و غیره مصون دارد.

درباره ارزش اقتصادی آبخوانداری دکتر آهنگ کوثر «چهره ماندگار و برجسته بین المللی آبخوانداری» معتقد است: «طبق برآوردهای انجام شده، ارزش فضای خالی آبرفت های ما بر اساس دلار آمریکائی سال 1394 افزون بر 12 تریلیون است. چنانچه مصرف اسراف گونه ی ما ثابت بماند، برای 40 سال آب خواهیم داشت، به شرط آنکه طوفان نوح تکرار شود، و برای مهار کردنش آماده باشیم. فرهنگ آبخوانداری بایستی در ایران نهادینه شود! با این کار می توان آب رفته را به جوی باز آورد. افزون بر سی هزار کاریز متروکه داریم که بنای آنها بر پایه ی ارزش دلار آمریکائی سال 1394 بالغ بر 50 میلیارد می گردد.»

در حال حاضر، طبق آمارها در حال حاضر 382 سایت آبخوانداری و پخش سیلاب شامل 345 سایت اجرایی پخش سیلاب به وسعت 143 هزار هکتار و 37 ایستگاه آبخوانداری در زمره سایت های پژوهشی به مساحت 63 هزار هکتار در کشور اجرا و به بهره برداری رسیده است.

نکته پایانی آنکه آثار و دستاوردهای متعدد آبخوانداری بیانگر آن است ایران سرزمین آبخوانداری است و چنانچه به تحقق استقلال و خودکفایی در محصولات استراتژیک و امنیت غذایی طولانی مدت می اندیشیم، اجرای فراگیر و تدریجی آبخوانداری، یکی از راهکارهای منطقی و بخردانه جهت رسیدن به این اهداف می باشد. خوشبختانه این مساله در قوانین و اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران مثل قانون برنامه توسعه ششم (1) و بیانات مقام معظم رهبری (2) مورد توجه قرار گرفته است ولی متاسفانه باید گفت این موضوع مهم تبدیل به قانون موضوعه نشده است که این مساله باید مدنظر مجلس شورای اسلامی واقع شود.

(1) ماده 35 : دولت مکلف است به‌منظور مقابله با بحران کم‌آبی، رهاسازی حقآبه‌های زیست‌محیطی برای پایداری سرزمین، پایداری و افزایش تولید در بخش کشاورزی، تعادل‌بخشی به سفره‌های زیرزمینی و ارتقای بهره ‏وری و جبران تراز آب، به‌میزانی که در سال پایانی اجرای قانون برنامه یازده میلیارد مترمکعب شود، اقدامات زیر را به‌عمل آورد:
ب- توسعه روشهای آبیاری نوین، اجرای عملیات آب و خاک(سازه‌ای و غیرسازه‌ای)، توسعه آب‌بندها و سامانه(سیستم)‌های سطوح آبگیر حداقل به میزان ششصد هزار هکتار در سال
ث- احیاء، مرمت و لایروبی قنوات به میزان سالانه پنج‌درصد(5%) وضع موجود در طول اجرای قانون برنامه با تأکید بر فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوانداری برای احیای قنوات

(2) «فرسایش خاک، در بلندمدّت خطر بزرگ‌تری از کمبود آب است. چند سال قبل از این بحث‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری و مانند اینها مطرح شد، کارهایی هم انجام گرفت؛ باید این‌ها با جدّیّت و قوّت دنبال بشود؛ این کارها متوقّف نماند.» (بیانات در دیدار مسئولان و فعالان محیط زیست، منابع طبیعی و فضای سبز، 17 اسفند 93)

پایان/